الگوی فضایی نابرابری توسعه در مناطق 22گانه کلانشهر تهران

مقدمه: در یک قرن اخیر، نسبت شهرنشینی در ایران چهار برابر افزایش یافته است و در حال حاضر سه‌چهارم جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند. روند شتابان گذار شهری در ایران با افزایش تمایز و نابرابری نه‌تنها بین شهرها، بلکه درون شهرها و بین مناطق مختلف شهری همراه بوده است. ازاین‌رو، یکی از ویژگیهای بارز کلان‌شهر تهران، نابرابری فضایی و منطقه‌ای آن است. در این راستا، هدف اصلی مقاله بررسی میزان و الگوهای نابرابری فضایی با استفاده از سنجش و پهنه‌بندی توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق 22 گانه شهر تهران است. روش: مقاله در چارچوب سطح‌بندی توسعه‌ای طراحی شده و روش تحقیق آن، توصیفی-تحلیلی است. در سنجش توسعه‌یافتگی مناطق از شیوه تصمیم‌گیری چندشاخصه (MCDM) استفاده شده است. تعداد 16 شاخص اقتصادی و اجتماعی از داده‌های سرشماری 1390 شهر تهران استخراج و بر مبنای به‌کارگیری دو تکنیک تاپسیس و تحلیل عاملی، سطح توسعه مناطق سنجش شده است. یافته‌ها: بیشترین درجه توسعه‌یافتگی به منطقه 3 و کم‌ترین آن به منطقه 17 تهران تعلق دارد. بالاترین نمره توسعه‌یافتگی، به‌ترتیب، برای مناطق 3، 1، 2، 6 و 5 و پایین‌ترین آن، به‌ترتیب، برای مناطق 17، 19، 18، 15، 16 و 20 شهری تهران به‌دست آمد. نتایج دو تکنیک تاپسیس و تحلیل عاملی در سنجش و رتبه‌بندی میزان توسعه‌یافتگی مناطق 22 گانه شهری تهران تقریباً یکسان و از همبستگی مثبت و بسیار بالایی (99/0) برخوردار بود. بر مبنای تحلیل خوشه، مناطق شهری تهران ازنظر درجه توسعه اقتصادی و اجتماعی در پنج گروه سطح‌بندی شدند؛ چهار منطقه 3، 1، 2 و 6 مناطق توسعه‌یافته (برخوردار) شهر تهران هستند. دو منطقه 5 و 7 نسبتاً توسعه‌یافته محسوب می‌شوند. سطح توسعه در شش منطقه 4، 8، 22، 13، 21 و 11 متوسط است و پنج منطقه 10، 14، 9، 12 و 20 در گروه مناطق کم‌تر توسعه‌یافته قرار دارند. درنهایت، پنج منطقه 16، 15، 18، 19 و 17 مناطق توسعه‌نیافته (خیلی محروم) تهران هستند. بحث: نتایج دلالت بر آن دارد که بین مناطق مختلف شهر تهران ازنظر سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی تفاوت محسوس و معناداری وجود دارد. مناطق کم‌تر توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته بیشتر در جنوب و جنوب شرقی شهر هستند، مناطق متوسط و نسبتاً توسعه‌یافته در مرکز و غرب شهر تهران قرار دارند و مناطق توسعه‌یافته (برخوردار) در شمال شهر واقع شده‌اند. بدین ترتیب، نابرابری فضایی در ابعاد مختلف توسعه‌ای مشخصه بارز کلان‌شهر تهران است و فضاهای نابرابر شهری عامل کلیدی توسعه ناپایدار شهری محسوب می‌شود.